زئولیت چیست؟
زئولیت یک ماده معدنی است که از آلومینوسیلیکات، اکسیژن، سیلیکون، پتاسیم، منیزیم و سدیم تشکیل شده است است ، آلومینوسیلیکات ماده اصلی تشکیل دهنده آن است این ماده کاربردهای زیادی دارد اما عمده کاربرد تجاری آن به عنوان جاذب آب است.
ساختار زئولیت کریستالی و سه بعدی است.
کاربرد زئولیت در دامداری، کشاوزی و پزشکی است.
خواص فیزیکی زئولیت به شرح زیر است:
- خاصیت تبادلات کاتیونی
- جذب و نگهداری آب برای مدت طولانی
- جذب عناصر فلزی سنگین
- فیلتر یا غربالگری مولکولی
کاربرد در کشاورزی
- همانظور که قبلا گفتیم، زئولیت از عناصری مثل پتاسیم، سدیم و منیزیم تشکیل شده است، کاربرد زئولیت در کشاورزی به عنوان کود و حامل مواد مغذی برای گیاهان است و همچنین باعث جذب عناصر سنگین و سمی می‌شود و تا حدودی محصولات کشاورزی از این عناصر پاک می‌شود.
- با توجه به خاصیت جذب فوق العاده در زئولیت، آب را برای مدت ظولانی در شبکه خود حفظ می‌کند. آب ذخیره شده به تدریج جذب گیاه می‌شود این امر باعث کاهش مصرف آب می‌شود و حتی در مناطق حشک و کم آب با توجه به ویژگی زمین زراعی مصرف آب نصف می‌شود.
- بخشی از کودهای شیمیایی که شامل ازت و پتاسه هستند بعد از استفاده توسط آب‌های سطحی شسته شده و به پایین تر از ریشه گیاه می‌روند یا از محیط خارج می‌شوند اما چون زئولیت خاصیت جذب کاتیونی شدید دارد عناصر موجود در کودهای ازت دار و پتاسه در خود نگه می‌دارد و به تدریج نیاز گیاه را برطرف می‌کند و باعث کاهش مصرف کود شیمیایی می‌شود . همچنین به سلامت محیط زیست کمک می کند.
- وجود زئولیت در خاک باعث تثبیت و تشدید عمل آهک زنی می شود و علاوه بر آن اسیدیته خاک را کنترل می کند، در عین حال برخی از مواد معدنی مثل پتاسیم و فسفر خاک، پایدار و قابل جذب به گیاه نیستند.
- با استفاده از زئولیت که توانایی تبادل یون با این عناصر را دارد، بخشی از حاصلخیزی خاکهای کشاورزی مواد مفید جذب گیاه می شود و بنابراین به حاصلخیزی خاکهای زراعی ضعیف یا متوسط کمک می‌کند.
- یکی از معضلاتی که در شهرهای برزگ و صنعتی وجود دارد این است که خاکهای سطحی و آب‌های زیر زمینی به مواد سمی و عناصر فلزی سنگین مضر مثل مس، کادیوم و سرب آلوده شده و این امر باعث شده که این مواد از طریق گیاهان وارد بدن انسان و حیوان شود زئولیت با ساختار بلوری خود این آلودگی‌ها را جذب و در خود حفظ می‌کند. استفاده مداوم از کود شیمایی در افزایش این آلودگی موثر است چون مقدار کمی از این مواد سمی در کود شیمیایی هم است.
- تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که استفاده از زئولیت باعث افزایش 40 درصدی محصولات کشاورزی می‌شود.
تاثیرات شگفت انگیز زئولیت در بهره وری کود حیوانی
- مواد مفیدی که در کود حیوانی وجود دارد به سرعت جذب زئولیت می‌شود و از هدر رفتن آن که در اثر آبیاری پیش می‌آید جلوگیری و به تدریج آزاد می‌شود و جذب گیاه می‌شود.
- مواد موجود بیش از اندازه گاهی ممکن است برای گیاه مضر باشد زئولیت با جذب آن‌ها از آسیبی که به گیاه می‌رسد ممانعت به عمل می‌آورد.
- اگر زئولیت در بستر حیوانات استفاده شود بوی نامطلوب کود حیوانی را از بین می‌برد.
- آب موجود در فضولات را به خود جذب می‌کند و به فرایند کوددهی کمک می‌کند.
- زئولیت بخشی از آفات را از بین می‌برد و در حمل کردن سموم هم موثر است.
- در مناطق مرطوب که با مشکل کپک زدن برای نگه داری غلات مواجه هستند، زئولیت با جذب رطوبت مانع کپک و آفات انباری می‌شود.
کاربرد زئولیت در دامداری
مواد مغذی موجود در خوراک دام به طور موقت به زئولیت متصل می‌شود و به صورت آهسته از میان دستگاه گوارش عبور می‌کند.
باعث ماندگاری غذای هضم شده در دستگاه گوارش جوجه‌ها می‌شود و منجر به پرورش جوجه‌های درشت تر می‌شود.
بر روی تولید و همینطور تغییر درصد ترکیبات شیر اثر می‌گذارد.
کاربرد زئولیت در تصفیه آب و فاضلاب
وجود برخی از یون‌های فلزات سنگین در آب مثل منیزیم،کلسیم و آلومینیوم چالش‌هایی را در نصفیه آب به وجود آورده است از آنجایی که زئولیت قدرت تبادل یونی دارد، یون‌های فلزات را به خود جذب می‌کند و عمل تصفیه آب را تسهیل می‌کند.
خاصیت تبادل یونی زئولیت در تصفیه فاضلاب هم مفید هست و به حذف مواد آلاینده مثل نیتروژن و فسفر کمک می‌کند.
کاربرد در مصالح ساختمانی و سیمان
زئولیت چون می‌تواند ترکیب شیمایی را با توجه به تبادلات یونی تغییر دهد از آن در تولید سرامیک استفاده می‌شود.
استفاده از زئولیت در مواد اولیه سیمان باعث جذب آب و تغییرات فیزیکی بتن می‌شود که به دوام و پایداری بتن کمک می‌کند.
کاربردهای دیگر زئولیت
- در تولید پاک کننده‌های لباس
- مدیریت زباله‌های اتمی
- پرورش گل
- رفع آلودگی‌های نفتی
- به عنوان جلا دهنده در خمیر دندان
- پر کننده در صنعت کاغذ
